2022 ÖABT DKAB-İHL Din Sosyolojisi Ders Notları

 Sosyoloji kelimesi (A. COMTE) | Din sosyolojisi kelimesi (E. DURKHEİM)

 Önemli eserler (TANRI SİTESİ – S. Agustin    |  İLAHİYAT MECMUASI – Thomas)

Din Sosyologları

• DURKHEİM (Kolektif düşünce / Eserleri: İntihar, Dini hayatın başlangıç şekilleri)
• WEBER (Din sosyolojisinin kurucularından / Anlayıcı sosyoloji /

Sistematik Din sosyolojisi)

• WACH    (Sistematik    Din   sosyolojisinin     kurucusu    /   Eseri:    Din sosyolojisine giriş)
• LE BAS (Sosyografik betimleme tekniğini buldu / Eseri: Dini sosyoloji araştırmaları)
• LUCKMANN (Eseri: Görünmeyen Din)
• BERGER (Eseri: Dinin sosyal gerçekliği)
• BELLAH (Sivil Din teorisini geliştirmiştir)

 Şehristani’ nin Din sosyolojisiyle alakalı eseri (EL MİLEL VEN NİHAL)

 Modern Din sosyolojisinin kurucusu (İBN HALDUN – UNESCO 2006 yılı)

 Mukaddimeyi Türkçeye çeviren, Tarihi sosyolojik açıdan ele alan kişi (AHMET CEVDET PAŞA)

 E. Durkheim’ den etkilenen, Modern Türk Din sosyolojisinin kurucusu (ZİYA GÖKALP)

  Sosyolojiyi Türkiye’ye getiren, Fransa’dan etkilenen (PRENS SEBAHATTİN)

 Cumhuriyet dönemi ilk müstakil Din sosyolojisi eseri  (DİNİ SOSYOLOJİ – Hilmi Ziya tilken)

 Cumhuriyet dönemi ilk Din sosyolojisi dersi veren (MEHMET KARASUN)

 Türkiye’de Din sosyolojisinin başladığı dönem (TANZİMAT)

Büyük Boy Kuramlar

• YÜKSELİŞ –    ÇÖKÜŞ      (Tavırlar     Nazariyesi     –    İbn    Haldun        | Medeniyetlerin çöküşü – A. Toynbee)
• EVRİMCİ (İnsanlık tarihi kendi içindeki birimlerden oluşur  /  Comte, H. Spencer, E. Durkheim)

• MODERLEŞMECİ /    DİYALEKTİK        (Toplumsal     alanda     Zıtlıkların çatışması vardır / K. Marks)

Orta Boy Kuramlar

• YAPISAL / İŞLEVSEL (Toplumda bulunan herbir öğe, Bütün oluşturur / T. Parsons)

• ÇATIŞMACI (Toplumdaki    çatışmanın    değişime    katkı   sunduğunu açıklar)

 Küçük Boy Kuramlar (BİREYSELCİ | GRUPSALCI)

 Geleneksel Sekülerleşme teorilerinin ortak yönleri  (SİVİL TOPLUM | DÜNYALIK BİLİNCİ | YENİ DÜNYA DÜZENİ | SANAL ALEM | KÜRESEL KAPİTALİZM | KARŞILIKLI BAĞIMLILIK)

Din – Devlet ilişkisi Modelleri

• Anayasada “Laiklik” ilkesi bulunanlar (TÜRKİYE | FRANSA | PORTEKİZ)
• Anayasada “Laiklik”     ilkesi    bulunmayanlar      (ALMANYA       |   ABD     | HOLLANDA | AVUSTURYA)
• Devlet dini    olup    “Laiklik”     ilkesini     benimseyenler     (İNGİLTERE       | DANİMARKA | FİNLANDİYA | NORVEÇ)
• Din karşıtı olanlar (ÇİN | KÜBA | VİETNAM | KUZEY KORE)

Küreselleşme Teorileri

• MODERN DÜNYA SİSTEMİ (Kapitalist Dünya / Wallerstein)
• KÜRESEL DÜNYA DÜZENSİZLİĞİ (Küreselleşme “Etki” kavramıyla anlatılır / Z. Bauman)
• GLOKALLEŞME (Küresel – Yerel Etkileşimi / Robertson)
• MODERNLİĞİN KÜRESELLEŞMESİ (Radikalleşme ve Ağ-Şebeke büyümesi / A. Giddens)

 Küreselleşen Dünya sorunlarına Dinin katkıları (MAHRUMİYET DUYARLILIĞI | SINIRLAR | KİMLİK | İNANÇ | MEDENİYET YANKISI | DAYANIŞMA RUHU | NORMATİF UFUKLAR | UZLAŞMA)

Yeni Dünya Hareketleri

• MORMONLAR (Kurucu:     Smith / İsa Mesih’in Ahir zaman azizleri kilisesi / Sivas’ın Zara ilçesinde kiliseleri vardır / İçecekler yasaktır)
• GÜN ADVENTİZMİ (Kurucular:      Ellen White – James White / William Millerin takipçileridir / Advent: İsa Mesihin tekrar gelmesi)
• YEHOVA ŞAHİTLERİ (Kurucu:     T. Russel / Adventinist hareket / Noel, Paskalya kabul edilmez / Kan alıp vermek haramdır)
• MOONCULUK (Kurucu:     M. Moon / Birleşik kilise / Uzakdoğu kökenlidir / Tanrının Krallığı / Stadyumlarda Nikah törenleri vardır)
• HARE KRİŞNA (Uluslarası Krişna bilinci cemiyeti / Avatar önemli / Ülkemizde yoga faaliyetleri vardır)
• İSLAM MİLLETİ (Kurucu: Wallace Muhammed / Müslüman Siyahiler / Hem Kur’an hem de İncil önemli / Temsilci: Malcolm X)
• TRANSDANTAL MEDİTASYON (Kurucu: M. Manesh / Yoga Tekniği)
• FUNDAMENTALİZM (Amerikan Protestanlığı / İncil’de öze dönüş)
• HALKIN MABEDİ (Kurucu: Jones / Amerika’da kuruldu)
• TANRININ ÇOCUKLARI (Kurucu:      David Berg / Cinsel istismarı engellemek amacıyla kurulmuştur)
• KRAL DAVİD (Kurucu: David Koresh / Gayrimeşru ilişki yaşanır)

  Yeni Dünya Hareketlerine yönelme sebepleri  (MAHRUMİYET DUYGUSU | İLİŞKİ AĞLARI | SOSYAL BELİRSİZLİK)

Terörle ilgili Yaklaşımlar

• AKADEMİK (Araştırma eğilimi vardır)
• ŞİDDET YANLISI (Birey kendini Özgürlük savaşçısı olarak görür)
• DEVLETÇİ (Güvenlik ağırlıklıdır)
• MEDYATİK (Terörün sonucuyla ilgilenir) Terörle ilgili Teoriler
• ORTODOKS (Terörün işlevsel ve sembolik yönüne önem verir)
• RADİKAL (Terör eylemlerini meşrulaştırma vardır)
• ILIMLI (Terörün nedenlerine ve kökenlerine bakılır)

 Namussuzluk ve Kuralsızlık anlamına gelen “ANOMİ” kelimesinin geçtiği eser (İNTİHAR – E. Durkheim)

 Postmodern düşüncenin öncüsü (NİETCZHE / NİÇE)

 E. Durkheim’in Osmanlı döneminde temsilcisi (EROL GÜNGÖR)

 Din   sosyolojisinde     kullanılan    yöntemler   (GÖZLEM                                                                                              |   AÇIKLAMA        | KARŞILAŞTIRMA | VERİ TOPLAMA)

 Prens Sebahattinin en önemli eseri (TÜRKİYE NASIL KURTULUR)

 Toplumları “Cemaat – Cemiyet” diye ayıran kişi (F. TÖNNİES)

  Din sosyolojisiyle alakalı ilk eser veren kişi  (J. WACH)

 Eflatunun Din sosyolojisi alanındaki eseri (KANUNLAR)

 Ahlaki ve Siyasi büyüklüğün olduğu alan (AGONİSTİK KAMU ALANI)

 Monografi metodunu kullanan Fransız sosyolog (LE PLAY)

 Hollanda merkezli, İlk Protestan misyonerliğini başlatan grup (BAPTİST)

 H. Spencer’i Türkiye’de tanıtan sosyolog (AHMET ŞUAYB)

 Grup ayrımları (İÇ/DIŞ – Summet | BİRİNCİL/İKİNCİL – C. H. Cooley)

 Kuramsal modernleşme devam ettikçe Din geriler (ESKİ PARADİGMA)

 Max Weber’in Ülkemizde temsilcisi (SABRİ ÜLGENER)

  Şerif Mardin’e ait Din sosyolojisi eseri  (DİN VE İDEOLOJİ)

 Din sosyolojisini sistematikleştiren (MAX WEBER)

 Evrimci Din Kuramı – H. Spencer |        Animizm/Ruhçuluk – Tylor | Büyü ve Din – J. Frozer | Naturizm – Max Müller | Tarihsel Din sosyolojisi – Menshing | Yabancılaşma kuramı – Karl Marx

 Erdemli Toplum – Farabi  İdeal Site – Gazzali TAVIRLAR NAZARİYESİ – İbn Haldun (Kodlama: ZORBİ) ZAFER – O TORİTE – R EFAH – B ARIŞ – İ SRAF

 Ziya Gökalp’e göre Toplumsal basamaklar (KAVİM  tiMMET  MİLLET)

 Toplumsal   Tabakalaşma Kuramları   (İŞLEVSELCİ | ÇATIŞMACI  | UZLAŞMACI)

Kamusal Alan Modelleri

• AGONİSTİK (Temsilci: H. Arendt / Rekabet önemlidir)
• LEGALİSTİK (Temsilci: Ackermann / Halkın önemi vurgulanır)
• SÖYLEMSEL (Temsilci: J. Habermas / İnsanların birbiriyle tartışması) Durkheim’e göre İntihar Çeşitleri
• EGOİSTİK (Grup bağlarının zayıflaması sonucu oluşur)
• ALTRUİSTİK (Toplumla kendini aşırı özdeşleştirme)
• ANOMİK (Sanayileşmeye bağlı olarak Güç ve Statü yükselişi)

 KARL MARX (Diyalektik Din sosyolojisi / Din, Afyondur)

  Farabi’ye göre Erdemsiz Toplumlar (CAHİL |  GÜNAHKAR  | DEĞİŞMİŞn| BOZULMUŞ)

 FARABİ (Din sosyolojisinin hazırlayıcısı ve öncüsü / Din sosyolojisiyle alakalı En önemli eseri: El Medinetu’l Fadıla)

 Farabi,  Toplumu    Organizmaya      benzetir    |   Gazzali,     Toplumu    Canlı                            organlarına benzetir

 İBN HALDUN (İlm-i Umran  Bedevi ve Hadari hayat / Asabiyet / Eserleri: Mukaddime ve Kitabu’l İber)

 Din, Kutsalın tecrübesidir (R. UTTO) | Din, ruhsal varlıklara inançtır (TYLOR)

Toplumsal Sınıflandırmalar

• KİTLE (Aynı uyarıcıdan etkilenen grup / Örnek: BEŞİKTAŞLILAR)
• ALT KÜLTÜR (Kendine özgü yaşama tarzını benimsemiş grup / Örnek: ÇİNGENELER)
• AZINLIK (Çeşitli yoksunluklara maruz kalan grup / Örnek: IRK FARKI)
• YIĞIN (Aralarında sosyal ilişki bulunmayan insanların, aynı mekanda bulunmaları / Örnek: İZLEYİCİ KALABALIĞI)
• STATti (Kişinin, Toplum içerisindeki konumu ve makamı)
• ROL (Kişinin, Statüye uygun davranışlarda bulunması) Dini Gruplar
• TABİİ DİNİ GRUP (Kan, Evlilik veya Akraba yolu ile bağlanma / Örnek: KABİLE)
• SIRF DİNİ GRUP (Temel bağın Din olduğu grup / Örnek: CEMAAT) Toplumsal Hareketlilik
• YATAY (Müdür  Müdür)
• DİKEY (Öğretmen  Müdür  |  Müdür        Öğretmen)

  SEKÜLERLEŞME (Dinin ortadan kalkması veya etkisinin zayıflamasıdır / Dünyevileşme / Temsilci: Max Weber)

 Din sosyolojisi terimini ilk kullanan (E. DURKHEİM)

 İslam dünyasında İnsan hayatını Psikolojik bakış açısıyla ilk inceleyen kişi (HARİS EL MUHASİBİ)

 İslam dünyasında Rüya psikolojisi alanında ilk eser veren kişi (KİNDİ)

 Rüya ve Vahiy psikolojisi alanında sistemli teoriyi ilk ortaya koyan kişi (FARABİ)

 Din psikolojisi alanında en çok eser veren kişi (İBN-İ SİNA)

 İlk ve Özgün ruh sağlığı kitabı (TIBBİ RUHANİ – Ebubekir Razi)

 Din psikolojisinin Modern zamanlardaki kurucusu   (W. JAMES – Dini tecrübenin çeşitliliği)

 İç-Dış güdümlü Dindarlık ve “Birey ve Dini” eserinin sahibi (G. ALLPORT)

 Totemizm, İlk dindir / Korku ve Fayda temeline dayalı, “İndirgemeci Dindarlık” yorumu yapan kişi (S. FREUD)

 “Akretip – Tüm insanlığa ait davranış” düşüncesi olan ve S. Freud’aen güçlü eleştiri yapan öğrencisi (C. G. JUNG)

 Dini tecrübenin Kişisel boyutunun önemini savunan kişi (A. MASLOW)

 “Gizli Tanrı” kavramını kullanan ve Dini, Nihai anlam arayışı olarak belirten kişi (V. FRANKL – Bilinçdışı Tanrı)

 Kültürel olarak Dinin unsurları (DİNİ TOPLULUK VE GELENEK | DİNİ KURUM | DİN DİLİ | DİNİ ŞAHIS VE NESNE | DİNİ ZAMAN VE MEKAN

| DİNİ TECRÜBE)

 Öznel olarak Dinin unsurları (DİNİ YETENEK VE EĞİLİM | DİNİ GÜDÜ

| DİNİ SÖZ VE KAVRAM | DİNİ YARGI VE TASAVVUR | DİNİ TUTUM

| DİNİ UYGULAMA VE ETKİNLİK)

 Dindarlığın Boyutları – GLOCK/STARK (İDEOLOJİK/İNANÇ | ZİHİNSEL- BİLGİ | TECRÜBE/DUYGUSAL | ETKİ | TÖRENSEL/UYGULAMA)

 Dini ve Mistik yaşantıların Biyolojik temellerini araştıran, Tanrı Geninin önemli olduğu ilim (NÖROTEOLOJİ)

 Dindarlığın Psikolojik Kaynakları (ANLAM ARAYIŞI | ÖLÜM KORKUSU VE ÖLÜMSÜZLÜK ARZUSU | ENGELLEME VE ÇARESİZLİK | ANLAMA VE BİLİŞSEL TATMİN | SUÇLULUK VE GÜNAHKARLIK DUYGUSU)

 Dindarlığı etkileyen Demoğrafik Değişkenler (CİNSİYET | ÖĞRENİM DURUMU | KIRSAL VE KENTSEL ÇEVRE | YAŞ | SOSYOEKONOMİK DURUM | MEDENİ DURUM)

 Dini mahiyette söz, duygu ve davranışla ilgilenilen çocukluk dönemi yaş aralığı (3 – 4)

 Çocukların ölümü tatil olarak gördüğü, Piaget’in Somut işlemler dönemi yaş aralığı (9 – 10)

 Dini uygulama ve ifadeler Küçük yaşlarda taklit ve model alma yoluyla gelişir (SOSYAL ÖĞRENME TEORİSİ)

 Tanrının insanı koruyan bir baba olduğunu savunan teori (BAĞLANMA)

Harms Teorisi

• Peri Masalı Evresi (3-6 yaş)
• Gerçekçi Evre (7-12 yaş / Tanrı Dünyadaki olaylardan etkilenir)
• Bireysel Evre (13-18 yaş / Bireylerin Tanrıyı farklı tanımlamaları) Elkind Teorisi (Piaget’in teorisini Dini gelişime uygulayan kişidir)
• Koruma/Himaye arayışı (0-2 yaş) | Temsil arayışı (3-6 yaş)
• İlişki arayışı (7-12 yaş)  |  İdrak arayışı  (Ergenlik dönemi) Dini Düşünce Gelişimi Teorisi (GOLDMAN)
• Sezgisel (0-7 yaş) |  Somut (8-14 yaş)  |  Soyut (15⁺)

İmanın yapısını oluşturan Psikolojik süreçler

• İmanda Bilişsel Yapı (KABUL | TASDİK)
• İmanda İradi Yapı (İTAAT | TESLİMİYET)
• İmanda Duygusal Yapı (GÜVEN | SEVGİ | FEDAKARLIK) İnanç Gelişim Kuramı (FOWLER)
• Sezgisel / Yansıtıcı İnanç (3-7 yaş)
• Öyküsel / Lafzi İnanç (7-12 yaş)
• Yapay / Geleneksel İnanç (12-18 yaş)
• Bireysel / Düşünceli İnanç (18⁺)
• Birleştirici İnanç (30⁺) | Evrensel İnanç (Yaş yok)

 Dini Şüphe Çeşitleri (ARAYIŞ | BENCİLLİK | SADAKAT | KAVRAMSAL | BİLİMSEL | İNKARCI)

Ateizm Çeşitleri

• TEORİK ATEİZM (Zihinsel olarak Tanrı mevcut değildir)
• PRATİK ATEİZM (Tanrı hayatın dışında tutulur)

 Dini kavram ve nesnelerin zihinde canlandırılması (DİNİ TASAVVUR)

 İslam dinine girme (İHTİDA) | İslam dininden çıkma (İRTİDAT) Din Değiştirme Tipleri

• ENTELEKTÜEL TİP (Kendi dini ve Diğer dinler araştırılır, ona göre karar verilir)
• MİSTİK TİP (Bireyi etkileyen mistik tecrübenin sonucu Din değiştirilir)
• DENEYSEL TİP (“Bir görelim bakalım” anlayışıyla Din değiştirilir)
• DUYGUSAL TİP (Din mensuplarına karşı duyulan sevgiden dolayı Din değiştirilir)
• YENİDEN UYANIŞ TİPİ (Duygular sonucu Din değiştirmedir)

 Din psikolojisi alanında “Yansıtma Teorisi” ortaya koyan kişi (S. FREUD)

 İnsanın hayatını anlamlandırmaya yönelik düşünce (LOGOTERAPİ – V. Frankl)

 “Tanrı Geni” kavramını ortaya atan kişi (HAMER)

 Yaşlanmayla birlikte  Dini   hayatta    kayda değer    önemli  değişmelerin  olmadığını öne süren kavram (KARARLILIK)

 Din psikolojisi terimini ilk kez kullananlar (C. G. JUNG / STARBUCK)

 Dini hayatı “İlkel  Olgun  Kamil” olarak sıralayan (GAZZALİ)

 Tanrı tasavvuru ve Tanrı kavramlarının farklı olduğunu söyleyen kişi (RİZZUTO)

 Daha dindar olanların Daha az intihar ettiklerini söyleyen (KOENİNG)

 Farabi’ye göre İnsan Nefsinin güçleri (BESLEYİCİ | DUYUM | HAYAL | ARZU ETME | DÜŞÜNME)

 Ahlak psikolojisi alanında yazılmış en önemli eser   (KİTABUN NEFS VER RUH – Fahreddin Razi)

 Dini inancın şiddet ve derecesini ölçen ölçek (TUTUM ÖLÇEĞİ)

 “Tanrı   Baba   gibidir”     diyen   ve   Bağlanma     teorisini  ortaya  koyan (KİRKPATRİCH)

 Dindarlık Çeşitleri – FİCHTER      (GERÇEK |  ŞEKİLCİ  |  KENARDA  | KAPLI)

 Dini kavramların bireyler tarafından nasıl anlaşıldığı ve tasavvur edildiği ölçülerek anlam haritaları oluşturma (SEMANTİK ANALİZ)

 İslami anlamda Din psikolojisinin esaslarını ortaya koyan (GAZZALİ)

 Clark Din psikolojisi okulunun kurucusu (C. G. HALL)

 Gazzali’ye göre insanların yaşadıkları dinin 3 farklı boyutu (İMAN | FİKİR

| MARİFET)

 İnanan insanların inanç ve yaşayışları arasındaki tutumsuzluk (BİLİŞSEL ÇELİŞKİ)

Ergenlik dönemi Dini anlayış

• DİNİ ŞUURUN UYANMASI (12 – 14 Yaş)
• DİNİ BUNALIM VE ŞÜPHELER (14 – 18 Yaş)
• DİNİ TUTUMLARIN BELİRGİNLEŞMESİ (18 – 21 Yaş)

 Allah’ı insan şeklinde tasavvur etme (ANTROPOMORFİZM)

 Kişinin, Dini zihninde yapılandırması (DİNİ TASAVVUR) | İnsanın içinde gelişen ruhsal olaylar hakkında bilgi edinmesi (DİNİ ŞUUR)

 Aşk psikolojisinin temsilcisi (İBN-İ HAZM)

 Gazzali’ye  göre  İnsanın  4   Temel  güdüsü  (BENLİK |  FİZYOLOJİK   | SALDIRGANLIK | KÖTÜLÜK)

 Din Psikolojisinin Bilgi toplama teknikleri (DENEY | KORELASYON | TARAMA | GÖZLEM | TUTUM ÖLÇEĞİ | SEMANTİK)

 Türkiye’de Din Psikolojisi alanında yapılan ilk Alan araştırması (DİN VE TANRI İNANCININ GELİŞMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA – Belma

Özbaydar)