HADİS USULU
Sünnet: “Yol, birinin devamlı gittiği yol, âdet, prensip, gidişat, hayat tarzı” gibi anlamlara gelmektedir. Terim anlamı ise, Peygamber (S.a.v) söz ve fiillerinin ve takrirlerinin tümü mânâsına gelir. Takrir, bir konuda sükût etmekle, o işi reddetmemek demektir.
Hadis ilminin amacı: Hz. Peygamber’in söz, fiil, hal ve vasıflarını bildirmektedir.
”İlmü’r-Rivaye”, ”İlmü’l-Ahbar” ”İlmü’l-Asar” gibi isimlerle de anılmaktadır.
Rivayetü’l-hadis: Hz. Peygamber’in söz fiil ve takrirleriyle ilgili rivayetlerin belirlenmesini ve sonraki nesillere aktarılmasını konu edinir. Bu rivayetler; ”cami, sünen, müsned ve mu’cem” gibi hadis kitapları içinde toplanmışlardır.
Dirayetü’l-hadis: Hadisin sened ve metinin incelenmesi ile ilgili kuralları ortaya koyar ve hadisin ölçülerini belirler.
Hadis ilmi tarihsel olarak ortaya çıkan ilk İslami ilimdir.
Hadis ilmiyle ilgili tedvin çalışmalarına Hicri II. asrın başlarından itibaren başlanılmıştır.
Hadis usulü ile ilgili müstakil ve kapsamlı eserlerin yazılması Hicri IV. Asrın başlarına denk gelir.
Hz. Peygamberin Görevleri Tebliğ: Vahyi insanlara eksiksiz olarak iletmektir.
Beyan/Tebyin: Vahyi insanlara beyan etmektir.
Tebyin’in Çeşitleri;
Mücmeli açıklamak.
Müşkil ayetleri açıklamak.
Umumilik ifade eden ayetleri tahsis etmek.
Mutlak ifadeleri takyit etmek.
Ayetlerdeki hükümleri teyit etmek.
Tezkiye: İnsanların güzel ahlaka sahip olmalarına öncülük etmek, yanlış ve kötü davranışlardan onları arındırmaktır.
Teşbir: Kelime olarak ‘müjdelemek’tir.
İnzar: Allah’ın Peygamberleri aracılığıyla insanları uyarmaktır. Bu görevi yapmasından dolayı NEZİR-MUNZİR denmiştir.
Teşri: Şeriat belirleme, kanun koyma anlamlarına gelir.
HADİSLE İLGİLİ TERİMLER
Hadis: Terim olarak hadîs; Hz. Peygambere izafe edilen söz, fiil, takrir veya vasıf demektir. Haber: Hadis kavramıyla eş anlamlıdır. Hadis, hz. Peygamberden, Haber ise sahabe ve tabiinden nakil anlamında kullanılır. Haber hadisin geniş anlamlısıdır.
Eser: Hz. Peygamber, sahabe ve tabiundan nakledilen anlamında hadis ve habere eş anlamlı kullanılmıştır.
Sened: Biri diğerinden almak ve nakletmek şartıyla hadisi rivayet eden kişilerin – Resülullah’a kadar-sıralandığı kısma sened denir.
Sahabe: Hz. Muhammed’i Müslüman olarak gören ve imanlı olarak vefat eden kişilere denir.
Tarik: Yol demektir. Seneddeki ravilerin isimlerinin sırayla zikredildiği kısma denir.
Vech: Yüz, yön ve taraf anlamındadır.
Rivayet: “Hz. Peygambere ait söz, fiil ve takrirleri nakletme, aktarmak” demektir. Aktarılan habere ise “mervî” denir. “Rivayetü’l-Hadis” ifadesi ise hadislerin çeşitli yollarla aktarılması anlamında kullanılır.
Ravî: “Hadisi senedi ile usulüne uygun olarak nakleden kimse” demektir.
Metin: Râviler zincirinden sonra gelen, Hz. Peygamberin sözünün yer aldığı kısımdır.
Tabaka: Aynı dönemde yaşamış, birbirine yaşça yakın olan ravilerin oluşturduğu gruplara denir.
Hulki hadis: Resulullah’ın ahlaki ve davranışsal özelliklerini bildiren rivayetlerdir.
Hılki hadis: Resulullah’ın fiziksel özelliklerini bildiren rivayetlerdir.
Hadis İlminin Amacı: Hz. Peygamberin söz, fiil ve takrirlerini, ahlak ve vasıflarını doğru olarak tespit edip sonraki kuşaklara aktarmaktır.
Talib: Hadis öğrenen bu ilmin başında olanlara denir.
Rıhle: ilim yolculuğu
Muhaddis. Rivayet ve dirayet olarali hadis ilmi ile uğraşan, rivayetlerin bir çoğunu bilen, râvilerden de bir çoğunun haline vakıf olan kimseye muhaddis denir.
Hafız: hocalarını, hocalarının hocalannı bilecek kadar hadis ilminde geniş bilgiye sahip olan hadis âlimi demektir.
Hâkim: Bazı ilim adamlarına göre hâkim; -pek azı hariç- bütün hadisleri metin ve senetleriyle bilen hadis âlimi demektir.
İmam, Hüccetu’l İslam, Şeyhu’l İslam
Hadis ilminde, başında senedi yani isnad zinciri zikredilmeyen hadislere ”Muallak hadis” denir.
Hadis Çalışmaları iki bölümde ~
Rivayet Hadis: Hadis rivâyeti bir anlamda arşivciliktir. Vesikaların aslına uygun şekilde her türlü tehlikeden uzak olarak muhafaza edilmesi ve sonraki nesillere aktarılması demektir.
Dirayet Hadis: Sened ve metn durumlarını anlamaya imkan veren kaideler ilmidir. Bu ilmin amacı Peygamberimizin (s.a.v)hadislerini karıştırılmaktan, tedlisten ve iftiraya uğramaktan korumaktır.
Bu ilim sayesinde:
Peygamberimizi Konu Edinen Diğer İlimler Meğazi: Savaşları konu edinen ilim Siyer: Tüm hayatını ele alan ilim Şemail: Ahlaki ve fiziksel özelliklerini ele alan ilim Hilye: Fiziksel özelliklerini ele alan ilim Delail: Mucizeleri ele alan ilim
HADİS TARİHİ
♦♦♦ Türkçe yazılan ilk hadis tarihi kitabı 1924’te İzmirli İsmail Hakkı’nın ”Hadis Tarihi” eseridir.
Hadis dışında pek çok bilgi içerir.
♦♦♦ Tamamen hadis tarihine özgü olarak yazılmış ilk müstakil Türkçe eser 1977 yılında ”Talat Koçyiğit”in yazdığı ‘Hadis Tarihi’ adlı eseridir.
♦♦♦ Orijinal olarak günümüze kadar ulaşmış en eski hadis mecmuası Ebu Hureyre’nin kendisine yazdırdığı yüz otuz sekiz hadisi derleyen ”Hemmam b. Münebbih’in ”Sahife-i Sahiha”sıdır.
♦♦♦ İsnad araştırmaları ilk defa tabiinden ”Şa’bi” tarafından başlatıldığı söylenilmektedir. Ancak isnad konusunda ilk fikir beyan eden kişi ”İbn-i Sirin”dir.
♦♦♦ İsnad sistemini hadise uygulayan kişi ”İbn-i Şihab ez-Zühri”dir.
♦♦♦ Resulullah döneminden kalan hadis tutanakları içerisinden sayılabilecek yazılı belgeler şunlardır;
-Medine sözleşmesi
-İmtiyaz belgeleri
-Nüfus sayımı tutanakları
-Yahudilerle yapılan sözleşmeler
-İslam’a çağrı mektupları
-Görevlilere gönderilmiş talimatnameler.
♦♦♦ Hadis kaynaklarında Abdullah b. Amr’ın yazdığı saife ”es-Saifetu’s Sadıka” olarak bilinir.
♦♦♦ En son ölen sahabi ”Ebü’t Tufeyl Amir bin Vasile” dir.
DÖNEMLER
MUTEKADDİMUN DÖNEM TESPİT DÖNEMİ: Hz. Peygamber ve Sahabe dönemi olup I. Asrın sonuna kadardır.
TEDVİN DÖNEMİ: Tabiin dönemi olup II. Asrın ilk iki çeyreğine kadar olan zaman.
TASNİF DÖNEMİ: IV. Asrın sonra kadar olan zaman. Tebeut Tabiin dönemidir.
Birinci Aşama: Hadis kitaplarının tertip olarak ilk aşamalarıdır. Tek konulu eserlerin yazıldığı. İkinci Aşama: Tasnif eserlerinin en verimli dönemidir. IV asrın başlarına kadar olan dönem. Kutub-u sitte bu dönem yazılmıştır.
Üçüncü Aşama: Yeni hadis anlayışlarının görüldüğü IV asrın sonlarına kadar olan zaman.
MÜTEAHİRUN DÖNEM
4 TEZHİP DÖNEMİ: IV. Asırdan günümüze kadar olan dönem.
Tespit Dönemi: Hicrî birinci asır genelde İslâm tarihi, özelde ise hadis rivayeti açısından oldukça önem arz eder. Siyâsal açıdan Hz. Peygamber, dört halife ve Ümeyye ailesinin hâkimiyeti altında geçen bu yüz yıllık süre zarfında oldukça mühim hadiseler vukû bulmuştur. Hz. Peygamber’e ait bilgilerin sözlü ya da yazılı olarak rivayeti de bu devirde başlamıştır. Sahabe hadis faaliyetinde çok titiz davrandı, Dört halife döneminde Hz. Peygambere isnad edilen hadisleri şahit yoluyla kabul, Hz. Ömer tahkik ve tahdit metodlarını çok iyi uygulayarak hadis ilminin temelini atmıştır.
Hadis literatüründe rivayeti 1000’e ulaşamayan sahabilere ”Mukillun” denir. (Abdullah b. Mesut, Amr b. As, Hz. Ömer, Hz. Ali gibi), 1000’den fazla hadis rivayet etmiş sahabilere ise ”Muksirun” denir. Bunlar Şunlardır;
-Ebu Hureyre, 5374 hadis
-Abdullah b. Ömer, 2630 hadis
-Enes b. Malik, 2286 hadis
-Hz. Aişe, 2210 hadis
-Abdullah b. Abbas, 1660 hadis -Cabir b. Abdullah, 1540 hadis – Ebu Said el-Hudri, 1170 hadis
Ehli sünnete göre sahabenin adaleti tartışılmaz ancak hariciler, mutezile ve şia sahabenin adaletinin tartışılabileceğini savunur.
Sahabeler Hadis Rivayetinde Şu Hususlara dikkat etmişlerdir;
-Hadis rivayetini azaltma
-Hadis rivayet edenden şahit isteme
-Hadis rivayet edene yemin ettirme
-Hadisi Kur’an ve önceden bildikleri hadislerle karşılaştırma -Hadisi ilk duyan kimseden almaya çalışma -Hadisin ravilerini inceleme -Hatalı rivayetleri düzeltme
Sahabilere Göre Hadisin Coğrafi Merkezleri Şunlardır;
-Medine, hadislerin ilk müdevvini ve hadis usulü ilminin kurucusu sayılan ”İbn-i Şihab ez- Zühri” buradadır.
-Mekke
-Şam
-Kufe
-Basra
-Yemen, ilk hadis musannifi yani tarihçisi kabul edilen ”Ma’mer b. Raşid” bu coğrafyada yetişmiştir.
-Mısır -Horosan ve Maveraünnehir -Mağrib ve Endülüs
Muhadramun, Hz. Peygamber döneminde Müslüman olduğu halde onu görememiş ve bu nedenle tabiun neslinden sayılan kişilerdir.
-Üveys el-Karani -Ebu Osman en-Nehdi -Alkame b. Kays
TEDVİN DÖNEMİ: Daha önce değişik yazı malzemelerine kaydedilerek veya ezberlenerek koruma altına alınan hadislerin kitaplara geçirildiği dönemdir. Hicri birinci asrın sonlarından ikinci asrın ikinci çeyreğine kadar olan dönemdir. Devlet eliyle Ömer b. Abdulaziz dönemidir. Hadisler karışık olarak
toplanmıştır. Hadisi ilk tedvin eden İbn Şihab Zuhridir. Hadis uydurmayı önlemek için isnad kuralları 5 koyulmuş bu kurallara göre yazılmıştır. Amre bint Abdurrahman aktif rol almış Hz. Aişe’nin rivayet ettiği hadisleri en iyi bilen kişidir.
Öne çıkanlar Said ibn Müseyyib Kasım b. Muhammed Urve b. Zübeyr Harice b. Zeyd Ebu Seleme b Abdurrahman Abdullah b. Utbe Süleyman b. Yesar
TASNİF DONEMİ: Hicri 3. Asırdan 4. Asrın yarısına kadar sürer. Bu devre tasnif asrıdır, Talat Koçyiğit’e göre tasnifin altın çağıdır. Çünkü bu asırda sünnet ve sünnetle ilgili ilimler tam anlamıyla tadil ve tasnif edilmiş, hadis kitaplarının en değerlileri Kütübü Sitteler bu devrede telif edilmişlerdir. Sahih hadisleri konularına göre bir araya getiren ilk muhaddisler Buhari ve Muslim’dir.
Tasnifin Amaçları: Hadislerin yok olmasına engel olmak, derlenen hadislerin sistemli, kolay kullanılır hale getirerek hadisçilerin işlerini kolaylaştırmak,, Sünnetin Müslüman toplumda yaşayan bir gelenek olarak devam etmesini sağlamak.
Tasnif döneminden günümüze ulaşan en eski hadis mecmuası, Hemmam b. Münebbih’in öğrencisi olan Yemenli ”Ma’mer b. Raşid”in ”el-Cami” isimli eseridir. Hadis tarihinde hicri ilk dört asır öncelikler, öncüler dönemi anlamına gelen Mütekaddimun Dönemi olarak da isimlendirilir. Bu dönemde yazılan kitaplarının en önemli özelliği hadislerin ravilerinin senet zinciriyle birlikte kaydedilmiş olmasıdır.
Hadisler arası ihtilafları gidermede 4 yöntem
CEM / TE’LİF (Hadislerin hepsini geçerli sayma)
TEVAKKUF (Çelişen hadislerle ilgili karar vermemek)
NESH ve TERCİH
HADİSLERİN TASNİFİ Hadisleri ele aldığı konuları esas alarak bir araya getiren eserler ‘’ale’l ebvab’’ olarak adlandırılır. Hadisin ravileri esas alınarak yazılan eserlere ‘’ale’r-rical’’ denir. Konu Bablarına Göre Tasnif Edilmiş Eserler (Ale’l-Ebvab):
Bir konu ile ilgili hadisleri toplayan eserler. Birden çok alt konu barındıran bir ana konudaki hadisleri toplayan kitaplar
Muvattalar, Belli bir bölgenin hadislerini toplar. Hz. Peygamber’den gelen hadislerin yanında, mevkuf hadis denen sahabe sözlerine ve uygulamaları ile maktu hadis denen tabiun sözlerine ve uygulamalarına da yer verilir. Hadis +mevkuf hadis + Maktu hadis.
İmam Malik- Muvatta
Sünenler, Merfu ahkam hadisleri ve hadisleri fıkıh konularına göre tertip eden eserlerdir.
Suneni Erba- Ebu Davud, Nesai, İbn Mace ve Tirmizi
Musannefler, Peygamberimiz, sahabe ve tabiinden gelen ahkamla ilgili bütün rivayetleri fıkıh konularına göre sınıflandırılan eserlerdir. ( Abdurrezzak b. Hemmam’ın Musannefi ve İmam Malik’in el-Muvattası ilk musannef eserler kabul edilir )
Camiler, Sadece fıkıh konuları değil hakkında hadis bulunan bütün konularla ilgilidir. En kapsamlı hadis kitaplarıdır.
Ravilerine Göre Tasnif Eserler ( Ale’r-Rical):
Mu’cem, hadisleri ravi adlarına, ravilerin yaşadığı şehirlere, ravilerin kabilelerine ya da müellifin hocalarının isimlerine göre tertip edilen eserlerdir. Taberani en meşhur, ilk Mucem Taberani’ye aittir.
Müsned, hadisi ilk ravisi olan sahabilere göre alfabetik olarak sıralayan eserlerdir. (En meşhur müsned Ahmed b. Hanbel’in Müsnedidir.) ibn Mubarek, Humeydi, Şeybe, Bezzar Mesned yazarı. Etraf Kitapları, hadislerin tamamını değil başından bir bölümünü verip hadisin farklı isnadlarını veren kitaplardır.
Tasnif Dönemi Önde Gelen Hadis Kitapları
Mamer b Raşid – Cami İmam Malik- Muvatta Abdurrezzak b Hemmam- Musannef İbn Ebi Şeybe- Musannef Ahmed b. Hanbel- Müsned Darimi-Sünen Kütüb-i Sitte
Tek Konuda Yazılan Hadis Kitapları
Süfyan es-Sevri- Kitabu’l Feraiz
Abdullah b. Mübarek- Kitabu’l Birr, Kitabu’l Cihad
Zaide b. Kudame- Kitabu’l-Menakib
Ahmed b. Hanbel- Kitabu’s-Salat Tirmizi- Kitabu’ş-Şemail
Kütüb-i sitte adıyla şöhret bulan eserler Şunlardır;
-Buhari el-Camiu’s-Sahih -Müslim el-Camiu’s-Sahih -Ebu Davut es-Sünen -Tirmizi es-Sünen -Nesai es-Sünen -İbn Mace es-Sünen
Birden Çok Alt Konu İçeren Kitaplar
Ahmed b. Hanbel, Ebu Şeybe- İmanla İlgili
Taberani, Ebu Şeybe- Ahlak ve Adab
Abdullah b. Mubarek- Kitabu’t-Tefsirleri
Abdullah b. Mubarek, Kudame,, Abu Musa- Kitabu’z-Zuhd
Nesai, Beceli, Ahmet b. Hanber- Fedail
Urve b. Zubeyr, Şabi, Zuhri, Mamer ve Vakıdi- Megazi ve Siyer
Tartışma ve Reddiye Kitapları: Buhari, Şeybani, Ahmed b. Hanbel ve Darimi reddiyeleri
Diğer Hadis Kitap Türleri;
Müstahrecler, herhangi bir hadis kitabında bulunan hadislerin, kitap sahibinin senedinden farklı 7 bir senedle rivayet edilmesi suretiyle meydana getirilen hadis kitaplarıdır. Ebu Avane Nuaym. _
Müstedrekler, daha önce yazılmış bir hadis kitabının müellifinin şartlarına uyduğu halde müellifin kitabında bulunmayan hadisleri toplayarak o kitabın eksik bıraktığı hadisleri toplayan kitaplardır.Hakim en-Nisaburi ve Zehebi – Müstedrekleri
Tahricler, ‘bir kimsenin bir hadisi sözlü veya yazılı olarak ilk kaynaklarından alıp senediyle birlikte
eserine alması’ veya ‘bir hadisin veya bir kitaptaki hadislerin temel hadis kaynaklarındaki yerlerini tespit ederek değişik açılardan tenkidini ve değerlendirmesini yapmak’ anlamların gelir. Zevaid, bir veya birkaç hadis kitabının temel kaynaklardan fazla veya farklı olarak ihtiva ettiği hadisleri konularına göre bir araya getiren eserlerdir.
et-Terğib ve’t-Terhib, Terğib iyiliğe teşvik, terhib ise kötülükten sakındırmak demektir. Belirli konuda yazılan hadis kitabı. Munzirinin eseri ve Riyazu’s-Salihin.
Etraf: Hadisleri baş tarafından bir kısmı zikredilerek sahabe adına veya hadis metinlerine göre alfabetik olarak hazırlayan eserlerdir. El- Vasiti ve Ed-Dımeşki’nin etrafus-Sahihaynları.
Halk Arasında Yaygın Olan Hadisleri Toplama Çalışmaları: Şemseddin es-sehâvî’Makasudu’l- Hasene, Aclu’nin Keşfu’l-Hafa
Nişabur’da es-Sıbığ’ın, Selçuklu Veziri NizamulMülk’ün kurduğu Nizamiye medreseleri önemlidir. Sadece hadis öğreten Darussunne ilki Nureddin Mahmud Zengi tarafından Şam’da aılan Daru2l Hadis-i Nuriyye’dir. 2. olarak Eyyubi Sultanı el-Melik’ul Kamil Nasırüddin Muhammed’in kurduğu Daru’l Hadis-i Kamiliye’dir. Anadolu’da ilk Daru’l Hadis Taş Mescid olarak bilinen Çankırı Daru’l Hadisidir.
Osmanlı Hadis Çalışmaları: Darul hadisler kuruldu. İlk Darul Hadis I. Murad döneminden İznikte Çandarlı Hayrettin Paşa tarafından yaptırıldı. II. Murad döneminde Edirne’de darul hadis önemli merkez oldu. Fatih döneminde buranın önemli ismi Molla Gurani’dir. Ziyaeddin Gümüşhabevi ve el-Kevseri hadis okutan önemli alimlerdir.
Evliya Çelebi Yunanistan’da 16, Bulgaristan’da 2, Arnavtluk’ta 3, Yugoslavya bölgesinde 23 daru’l hadis olduğunu bildirmiştir.
Cumhuriyet Dönemi: Babanzade Ahmed Naim, Zebidi’nin Sahih-i Buhari’yi tercüme ve şerh etti. Bu eser Kamil Miras tarafından tamamlandı. Ahmed Naim’in kırk hadisi, Münir Selami Yurdatap’ın “binbir hadisi” dönem çalışmasıdır.
Türkiye’de akademik hadisçilik Tayyip Okiç ile başlar. 1949 Ankara ilahiyat ve İHL’de hadis dersleri verildi.
Hindistan alt kıtası: Hz. Ömer zamanında es-Sakafi başlattı. Hind’de hadisin yayılmasında öncü ed- Dehlevi’dir. Muhammed Enver Şah Keşmiri, Muhammed Abdulhayy, Zafer Ahmed Taganevi, Fazlurrahman önemli çalışmalar yapmışlardır.
Arap Dünyası: Muhammed Abduh, Tevfik Sıdki, Reşid Rıza dindeki yerle şüphe ortaya attılar. 20. Yy en önemli temsilcisi Ebu Gudde’dir. En geniş çalışma El-Kettani’nin Risaletu’l-Mustetrafe’sıdır.
Oryantalist Çalışmalar: 12.13. yy’da başlar. 1795’te Sacy tarafından “Yaşıyan Doğu Dilleri Yüksek Okulu” kuruldu. Hadislerin Hz. Muhammed’e ait olmadığını söylediler. Goldziher şüpheciler arasında yer aldı. Motzki hadisin aralıksız yazıldığını söyledi.
HADİS ÖĞRENCİSİNİN ÂDÂBI
HADİS HOCASININ AHLAKI
Şemail kitapları, Peygamberimizin fiziki ve ruhi özelliklerini, ibadet ve yaşayışını, giyim ve kuşam tarzını anlatan eserlerdir.
Kırk Hadisler, İbadet, ahkam, ahlak, cihad vb. konulardır.
Hadis Cüzleri/Derlemeleri, Ahkam hadislerini veya herhangi bir konudaki hadisleri derleyen eserler.
MÜRÜVVET) ■ Zabtın unsurları (TEYAKKUZ | HIFZ | KİTABI KORUMAK | LAFZI BİLMEK) ■ Adaleti tespit yolları (ŞÖHRET | TEZKİYE
CERH ve TA’DÎL
Cerh; yaralamak, düzeltmek, hizaya getirmek, tezkiye etmek demektir. Istılahî manaları ise; Cerh, gerekli tenkit şartların taşıyan güvenilir bir alimin raviyi kendisinde veya rivayetinde tespit ettiği geçerli bir kusurdan dolayı tenkit etmesidir yani rivayet ettiği hadisin reddedilmesini sağlamaktır. Cerh edilmiş raviye ”Mecruh” denir. Ta’dil sözlükte doğrulamak, dengeye getirmek demektir. Istılah: Bir ravinin kendisinde veya rivayetine bakarak güvenilir olduğunu açıklamadır.
RAVİ: “Hadisi senedi ile usulüne uygun olarak nakleden kimse” demektir.
Ravi Tabakaları: Sahabe, Tabiin, Etbau’t-Tabiin
Sahabiliği Tesbit yolları: (TEVATÜR | ŞÖHRET | ŞAHİTLİK | İKRAR)
Rical Çalışmaları, herhangi bir hadis kitabındaki ravileri inceleyen eserlerdir.
Cerh ve Ta’dilin Unsurları:
Adalet: Unsurları: İslam, buluğ, akıl, takva, mürüvvettir.
Zabt: Hıfz, kitabı korumak, lafızların anlamını bilme, teyakkuz. Zabtın tespit yolu: Mukayese ve İmtihandır.
Zabtı Bozan Haller Hadis öğrenimi esnasında uyumak
Sahih bir nüsha ile karşılaştırılamayan kitaptan rivayet etmek Telkine açık olmak
Çokça şaz ve münker hadis rivayet etmek Rivayet hatalarında inadına direnmek
Cerh ve Ta’dil’in kurallarını ilk defa derli toplu yazılı hale getiren, H.8 yy’da yaşayan ”Tacüddin es- Sübki” dir. ‘Tabakatü’şşafiyeyeti’l-kübra’ isimli kitabında bu konuyu ele alır. Bir ravi bazı hadisçiler tarafından cerh (carih) edilir, bazıları tarafından da ta’dil (muaddil) edilirse, cerh edilmiş olduğu kabul edilip kendisinden rivayette bulunulmaz.
Hadis Tenkidinin Temel İlkeleri:
Tek kanaldan gelen hiçbir hadise güvenilmez. Bu tür hadisler ferd ve garip ismiyle anılır. Bunların başka kanalları araştırılır. Bu araştırma işlemine de ”itibar” denir.
Sadece bir kişinin rivayette bulunduğu, bir kişi dışında ravisi olmayan hadis ravilerine güvenilmez. Bu tür raviler ”mechulü’l-ayn” terimiyle nitelendirilir.
RAVİLERDE GÖRÜLEN KUSURLAR
Adalet ile ilgili Kusurlar
Zabt ile ilgili Kusurlar
HADİS ÖĞRENİM VE ÖĞRETİM YOLLARI
Sema: Hocanın, ezberinden veya yazılı bir metinden okuyarak rivâyette bulunması;
öğrencinin, hocadan bizzat duyarak bu rivâyeti almasına sema’ denir.
Kıraat: Hocanın huzurunda talebe ezberinden veya elindeki kitaptan hadis okur. Hoca da ezberinden veya elindeki bir nüshadan takip ederek dinler. Gerektikçe düzeltme yapar. Bu yolla öğrenci, o hadisleri hocadan almış olur. Bu usule kıraat veya arz denir.
İcazet: Hocanın, talebesine duyduklarını veya kitaplarını rivâyete izin vermesine icazet denir.
Bundane sema’ usulünde olduğu gibi hocanın okuması, ne de kıraat metodunda görüldüğü gibi talebenin 10 okuyup hocanın dinlemesi ve tasvîbi vardır. İbn Hazm, bu usûle çok sert şekilde karşı çıkmakta ve “bid’at” demektedir.
Münavele: Kendisinden nakl ve rivâyet etmesi için hocanın, öğrencisine bir kitap veya yazılı bir metin vermesine münâvele denir. Eğer hoca, kitabı verirken “bunu sana temlik ediyor” veya “istihsah için emânet ediyor ve rivâyet etmene de izin veriyorum” derse, buna icazetli münâvele denir. Yok eğer hoca, öğrencisine “benim işittiğim hadisler bunlardır” diyerek icâzetten söz etmeden bir kitap teslim ederse, bu, icâzetsiz münâvele (mücerredi münâvele) dir ve bu yolla elde edilen hadislerin rivâyet edilmesi caiz değildir.
Mukatebe: Huzurunda bulunan veya bulunmayan bir öğrencisi için hocanın kendi eliyle bir veya birkaç hadis yazıp veya yazdırıp vermesi veya göndermesine kitâbet denilir.
İ’lam: Hocanın, icâzetten söz etmeksizin belli bir hadis veya hadis kitabı için sadece; benim rivâyetim işte budur diye açıklamada bulunmasına i’lâm denir. Burada sadece bildirim vardır. Vasiyyet: Ölmek veya yolculuğa çıkmak üzere olan hocanın -rivâyet izninden söz etmeksizin- kitabını öğrencilerinden birine vasiyet etmesidir.
Vicade: Bir kimsenin yazma bir risâle veya kitabı bulması, ele geçirmesine vicâde denir.
HADİS OKUMA USULLERİ
Okuyup geçme yöntemi Açıklama ve Araştırma yöntemi Geniş Açıklamalı Yöntem
HADİSLERİN TAKSİMİ Ravilerin Sayılarına Göre Hadis Çeşitleri:
Mütevatir Hadis: Yalan bir haberi rivayet etme hususunda birleşmeleri aklın ve adetin kabul etmeyeceği kadar kalabalık bir ravi topluluğunun kendileri gibi bir topluluktan muttasıl bir senedle alıp naklettikleri hadislerdir.
Ahad (Müstefiz) Hadis:
Meşhur: Herhangi bir tabakada en az üç ravisi bulunan hadislerdir.
Aziz: Herhangi bir tabakada en az iki ravisi bulunan hadislerdir.
Garip:
Ferd: Ravi sayısı herhangi bir tabakada bire düşmüş veya herhangi bir yönden tek kalmış/farklı hadislerdir.
Sıhhat Derecesine Göre Hadis Çeşitleri:
hadislerdir. (Sahih hadisleri il defa toplayan ve tasnif eden ”Buhari” ve onun talebesi ”Müslim” olmuştur.)
doğrudan Hz. Peygamber’den aktardığı habere ise sahabe mürseli denir.
Her bir yerde düşen ravinin birden çok olmaması şartı ile ravinin düştüğü yerlerin çoğalması fark etmez.
çağdaşı olduğu halde görüşmediği bir şeyhten işittiğini zannettirecek şekilde rivayet ettiği hadis türüdür.
çeşitli yönlerden, kendisinden daha üstün ravilere mualif olarak rivayet ettiği ve rivayetinde tek kaldığı hadislerdir.
Metnin Özelliğine Göre Hadis
Senedin Özelliğine Göre
nakledilir. Mu’an’an: Senedindeki bir veya birden çok ravi ile hadisi aldıkları hocaları arasında ”An” edatı bulunan hadislerdir.
5- Ali/Nazil: Bir hadisin farklı senedleri arasında, ravi sayısı diğerlerine göre hakikaten veya hükmen az olana ali, ravi sayısı ççok olana nazil denir.
Sened ve Metnin Özelliğine Göre
Mahfuz: Şaz hadisin mukabili olup kabul edilen hadislerdir
Maruf: Münkerin mukabilindeki hadis yani ravisi daha kuvvetli olan hadislerdir.
Mevzu: Söylemediği veya yapmadığı halde Resulullah’a nispet edilen söz ve işlerle ilgili haberlerdir. Hadis Uydurma Sebepleri:
-İslam düşmanlığı -Irk ve mezhep yanlılığı -İslam’a hizmet arzusu -Maddi yarar elde etme hırsı
Uydurma Hadisin Belirtileri:
-Kur’an-ı Kerim’e aykırı olması -Sünnete aykırı olması
-Akla, sağduyuya ve tecrübe ile kazanılmış bilgilere aykırı olması -Hadis uyduranların itirafları
-Hadis alimlerinin yalancılıklarını tespit ettikleri raviler
-Tarihi olaylara aykırı olması
-Güvenilir hadis kitaplarında bulunmaması
-Birçok kimsenin görmesi gereken bir olayı bir kişinin rivayet etmesi -Lafzında ve manasında bozukluk olması
Garibu’l-Hadis: Peygamber’in sözlerinde geçen, herkes tarafından anlaşılması zor ancak Arapçada uzmanlaşmış kimselerin anlayabileceği hadislerdir. Muhtelifu’l- Hadis: Birbiriyle çelişkili gibi görünen hadislerdir. Bu hadislerin arasındaki ihtilafın giderilmesinde dört temel yöntem vardır;
-Cem ve te’lif
-Tercih
-Nesih
-Tevakkuf
Fıkhu’l-Hadis: Peygamberin hadislerini anlamaya ve bunlardan gerekli sonuçları çıkarmayı gaye edinen ilim dalıdır.
Esbabu Vurudi’l-Hadis: Hadislerin söyleniş sebeplerini inceleyen, Peygamber’in söz ve davranışlarının hangi sebeplere dayandığını araştırır.
Hadis Usulünün Oluşum Dönemleri:
Hadis usulü, hadislerini nakledenlerin güvenilir, naklettikleri hadislerinde sahih olup olmadıklarını tespit etme amacıyla geliştirilmiş kurallardan bahseden ilimdir. Hadis terimleri anlamına gelen ‘İlmu’l-Mustalahu’l-hadis’ de denir.
Ulumü’l-hadis alanında günümüze ulaşmış olan en eski eser İmam Şafii’nin ”er-Risale” eseridir. Aynı zamanda ilk fıkıh usulü kitabıdır.
Hadis usulüne dair günümüze ulaşan ilk sistematik ve müstakil eser, ”Hasen b. Abdurrahman er- Ramehürmizi”nin ‘el-Muhaddisu’l-Fasıl Beyne’r-Ravi ve’l-Vai’
isimli eseridir.
Mütekaddimün Dönemi Hadis Usulü Kitapları:
-er-Ramehürmüzi, el-Muhaddisu’l-Fasıl Beyne’r-Ravi ve’l-Vai -Hakim en-Nisaburi, Ma’rifetü ulumi’l-hadis -Hatip el-Bağdadi, el-Kifaye fi ilmi-rivaye
Müteahhirun Dönemi Hadis Usulü Kitapları
-Kadı İyad Ebu’l-Fadl el-Yahsubi, el-İlma ila ma’rifeti usuli’rivaye ve takyidi’s sema’ -el-Meyanci, Ma la yese’u’l-muhaddise cehlül -İbnü’s-Salah, Ulumu’l-hadis
