2022 ÖABT DKAB-İHL İslam Kültür ve Medeniyeti Ders Notları

 Kültür kelimesinin karşılığı (ES-SEKAFE/MAHARETLİ – Arapça | İRFAN– Türkçe | HARS/EKİN – Ziya Gökalp)

 Medeniyet kelimesinin karşılığı (HADARET ve ET-TEMEDDUN – Arapça | UMRAN – İbn Haldun)

 Medeniyet ilk defa “Civilisation” kelimesine karşılık Sadık Rıfat Paşa tarafından 1838 yılında kullanılmıştır.

 Cahiliye  dönemi  Araplarının   Toplum  dışı  saldırıdan korunmak    için oluşturulan birlik beraberlik duygusu (ASABİYET)

 Hz. Ömer döneminde İran ile yapılan savaşlar (KÖPRÜ | KADİSİYE | CELULA | NİHAVEND)

 İslam Devleti’nin başkentleri (MEDİNE – İlk Başkent |  KUFE – Hz. Ali

dönemi | ŞAM – Emeviler dönemi | BAĞDAT – Abbasiler dönemi)

 İslam Tarihi’nin 3 önemli kurumu     (HİLAFET | VEZARET/VEZİRLİK | DİVAN TEŞKİLATI)

 Endülüs Emevilerinde  “Halifetullah”    unvanını  bırakıp “Nâsırlidinillah”  unvanını kullanan kişi (3. ABDURRAHMAN)

 Abbasilerde bazı Halifelik Alametleri (BtiRDE – Peygamber hırkası        | SİKKE – Para | TIRAZ – Özel işaretli elbise)

Vezaretler/Vezirlikler

• TEFVİZ VEZİRLİĞİ (Abbasiler / Veliaht tayini, memur azli ve görevden alma yetkisi dışında bütün işleri halife adına yapardı)
• TENFİZ VEZİRLİĞİ (Abbasiler        /  Sadece görev  alanı  konularından

sorumludur / Devlet Bakanlığına benzer)

• HÂCE-İ BÜZÜRG (Samani, Gazneli ve Karahanlılarda vezire verilen

isimdir)

• VEZİR-İAZÂM/SADRAZAM (Osmanlılar /    “Ulu Vezir” ve “Mühr-i hümâyun” denir / İlk vezir Alaeddin Paşa)

Divanlar

DİVÂNÜ’L-ATÂ (Hz. Ömer zamanında kurulan ilk Divan)

DİVÂNÜ’L-HARÂC (Toprak vergisinden sorumlu) DİVÂNÜ’R-RESÂİL (Resmi yazışmalardan sorumlu)

DİVÂNÜ’L-HÂTEM (Resmi yazışmaları mühürleme) DİVÂNÜ’L-BERÎD (Posta işlerinden sorumlu)

DİVÂNÜ’L-CÜND (Belli aralıklarla Nüfus sayımı yapmak)

DİVÂNÜ’L-MtiSTEGALLÂT (Devlete ait taşınmazları kiralama)

DİVÂNÜ’T-TIRAZ (Sancaktar, bayrak, resmi elbise yapımı)

DİVÂNÜ’T-TEVKİ (Resmi yazışmalardan sorumlu)

DİVÂNÜ’L-MEZÂLİM (Temyiz mahkemesine benzer)

DİVÂNÜ’L-EZİMME (Devlet gelir-gider işlerinden sorumlu)

DİVÂNÜ’L-CEYŞ (Devletin Ordu işlerine bakar)

DİVÂNÜ’D-DIYÂ (Devlet arazisinden sorumlu)

DİVÂN-I ÂLÂ (Tüm Devlet işlerinin yürütüldüğü divan)

DİVÂN-I İSTİFA (Mali işlerle ilgilenir)

DİVÂN-I İNŞÂ (Haberleşme işleriyle ilgilenir)

DİVÂN-I İŞRAF (Mali ve İdari işleri teftiş eder)

DİVÂN-I ARZ (Askeri işlerle ilgilenir)

DİVAN-I HÜMAYUN (Devlet işlerinin yürütüldüğü divan)

AYAK DİVÂNI (Acil işler için padişahın isteğiyle kurulurdu)

GALEBE DİVANI (Elçi kabulü sonrası yapılır)

DİVÂN-I ÂSAFİ / İKİNDİ DİVANI (Sadrazam başkanlığında toplanır)

 Hz. Osman döneminde ilk İslam donanmasını kuran, dönemin Şam valisi (MUAVİYE) | Donanma komutanı (EMİRU’L-MÂ / AMİRAL)

 İMARET  Aşevi | DARUŞŞİFA/BİMARHANE/MÂRİSTAN  Hastane | RİBAT/KERVANSARAY  Yol güvenliğini sağlar | TABHANE  Misafirhane | ASİTANE  Tekke’nin büyüğü | BEDESTEN  Kıymetli malların saklandığı yer | SEBİL  Su dağıtım yeri | ARASTA  Çarşı

 İslam  Medeniyetinde  İktisadi    Kurumlar  (BEYTÜLMAL| DİVAN  | İHTİSAB/HİSBE – İyiliği emredip kötülükten uzaklaştıran kurum | VAKIF | AHİLİK)

 AHİLİK (Fütüvvet geleneğinden esinlenilerek ortaya çıkmıştır / Abbasi halifesi Nâsırlidinillah rehberliğinde kuruldu / Osmanlıda ilk kuran Nasıruddin Mahmud yani Ahi Evran’dır)

 İlk İslami eserler    (KUTADGU BİLİG – Yusuf Has Hacip | DİVAN-I HİKMET – Ahmed Yesevi | ATABETÜ’L HAKAYIK – Edip Ahmet Yükneki)

 İlk Türk-İslam destanları (SATUK BUĞRA HAN | MANAS | CENGİZNAME

| EDİGE | BATTALNAME | DANİŞMENDNAME | KÖROĞLU)

Bilim İnsanları

• CEZERİ (Sibernetik ilminin kurucusu / İlk Robot yapımcısı)
• HEZARFEN AHMET ÇELEBİ (Uçmayı başaran ilk insan)
• BİRUNİ (Jeodezi ilmini kurdu / Yer çekimini buldu / Gazneli Mahmut “Sarayımın en değerli hazinesi” sözüne mazhar oldu)
• HAREZMİ (Cebir ilminin kurucusu / Sıfırı “0” bulmuştur)
• FEZARİ (Astronomi ile uğraşan ilk insan)
• İBN FİRNAN (Dünya tarihinde uçuş denemesi yapan ilk insan)
• SABUNCUOĞLU ŞERAFEDDİN (Osmanlı’nın ilk ve en ünlü Cerrahıdır)
• TAKİYÜDDİN MEHMET (Osmanlı’nın ilk Rasathanesini kurmuştur)
• İBNUL HEYSEM (Müslüman Fizikçilerin öncüsüdür)
• CABİR B. HAYYAN (Modern Kimya’nın kurucusudur)
• CAHIZ (Kitabul Heyavan eseri İslam tarihinde ilk zooloji çalışmasıdır)

 2. Abdülhamit döneminde Kanun-i Esasi ile kız ve erkek çocuklarına ilköğretim mecburi hale geldi.

 Osmanlı dönemi Mektepler  (SIBYAN – İlkokul |    RÜŞTİYE – Ortaokul | İDADİ – Lise | DARULFÜNUN – tiniversite)

 Osmanlı ıslahat döneminde açılan ilk mektep (HENDESEHANE)

 Osmanlı’nın ilk Sivil yüksekokulu (MEKTEB-İ MÜLKİYEY-İ ŞAHANE)

 Osmanlı’nın ilk İlimler akademisi (ENCÜMEN-İ DÂNİŞ)

 Kişinin 3 hakkı vardır (ALLAH HAKKI | İNSAN HAKKI | ORTAK HAK)

 Vilayetlere Kadılar tayin eden ilk kişi (HZ. ÖMER)

 Şer’i hukuktan sorumlu   (KADILKUDAT)  | Örfi   hukuktan sorumlu (EMİR-İ DAD) | Askeri hukuktan sorumlu (KADILEŞKER)

 Emevi ve Abbasiler döneminde güvenliği sağlayan teşkilat (ŞURTA)

 Sarayı korumakla görevli olan askerler (GULEMAN-I SARAY – Selçuklular | KAPIKULU – Osmanlı)

 Osmanlı’da  Yeniçeri    ocağını   kaldırıp    yerine   Asakir-i      Mansurey-i  Muhammediye adlı orduyu kuran kişi (2. MAHMUT)

 İslam sanatının etkilendiği kültürler (İRAN | BİZANS | TÜRK)

 Türk uygarlık tarihinin rönesansı kabul edilen dönem (TİMUR)

 Plastik sanatlar (RESİM / HEYKEL / MİMARLIK) | Fonetik sanatlar (ŞİİR / EDEBİYAT / MÜZİK)

 Emevi Mimarisi (ORDUGÂH CAMİLER | MESCİD-İ AKSA – Abdulmelik | ŞAM EMEVİYYE CAMİ | KUBBETUS-SAHRA – İlk Anıtsal yapı)

 Abbasi Mimarisi (KUBBETUS-SÜLEYBİYE – İlk İslam türbesi | SAMARRA ŞEHRİ | MÜTEVEKKİLİYYE CAMİ)

 İspanya Mimarisi (KURTUBA CAMİ – Endülüs     |  EL-HAMRA SARAYI -Tolunoğulları)

 Karahanlı Mimarisi (ŞİR KEBİR CAMİ | ARAP ATA TÜRBESİ)

 Gazneli Mimarisi   (LEŞGER-İ BAZAR SARAYI    |   ARUS-İ FELEK CAMİ  | RİBAT-I MAHİ | ZAFER KULELERİ)

 Büyük Selçuklu Mimarisi (İSFEHAN MESCİD-İ CUMASI – İlk Anıtsal cami | KtiMBET-İ HAKİ | ZEVVARE CUMA CAMİ)

 Timur Mimarisi (ŞAH-I ZİNDE | BİBİ HANIM CAMİ | AHMED YESEVİ KÜLLİYESİ)

 Safevi Mimarisi (MESCİD-İ ŞAH | MADER-İ ŞAH MEDRESESİ | ALLAH VERDİ HAN KÖPRÜSÜ)

 Dünyanın en yüksek minaresi (HİNDİSTAN KUTUP MİNARE)

 Osmanlı Mimarisinin etkilendiği bölgeler (BİZANS | SELÇUKLU | İRAN)

 Osmanlıda Sanat ve Zanaat teşkilatlanma şekli (EHL-İ HİREF)

 Osmanlı’nın ilk Hastanesi (YILDIRIM DARUŞŞİFASI – Bursa)

 Mimar Hayreddin tarafından yapılan köprü (MOSTAR KÖPRÜSÜ)

 Osmanlı Klasik dönem cami (3 ŞEREFELİ CAMİ – Edirne)

 Osmanlı  Mimari  Dönemleri     (BURSA/EDİRNE   DÖNEMİ

       KLASİK  DÖNEM

        BAROK/AMPİR DÖNEM

        NEOKLASİK DÖNEM)

 Mimar   Sinan’ın     önemli    eserleri    (ŞEHZADE  CAMİ  –   Çıraklık  | SÜLEYMANİYE CAMİ – Kalfalık  |  SELİMİYE CAMİ – Ustalık)

 İslam bilginleri Cahiliye dönemi Arap yazısına verdikleri isim (EL CEZM)

 Hat sanatkarlarına verilen isimler (MUHARRİR | VERRAK | HOŞNÜVİS)

 Emeviler döneminin ilk Büyük yazı ıslahatçısı (KUTBE EL MUHARRİR)

 Aklam-ı sitte’yi ortaya çıkaran     (İBN MUKLE), Yazı çeşitlerini ortaya çıkaran (YAKUT EL MUSTA’SIM – Hattatların Kıblesi)

Aklam-ı Sitte (Yakut el Musta’sım)

• TEVKİ / RİKA (Sultanlara ait belgelerin yazımında kullanılır)
• MUHAKAK / REYHANİ (Büyük boy yazıtlarda kullanılır)
• StiLtiS / NESİH (Mushaf yazımında kullanılır / Sülüs, En eski yazıdır)

 Nesih yazı çeşidinin okunmayacak şekildeki hali (GUBARİ)

 Kitabe ve Cami yazılarında kullanılan yazı çeşidi (CELİ)

 ŞEYH HAMDULLAH (Osmanlı Hat ekolünün kurucusu / “Kıbletü’l Küttab” unvanına sahip / Hilye-i Şerif’i ilk düzenleyen)

 Altı yazı çeşidinin dışında olup İran hat sanatında beliren yazı (TA’LİK)

 Osmanlı Devleti’nin resmi yazı çeşidi (DİVANİ)

 Osmanlılarda hızlı yazma isteğinden doğan yazı çeşidi (RİK’A)

 Osmanlı Türk Ta’lik ekolünün kurucusu (YESARİZADE MUSTAFA İZZET)

 Osmanlıda ilk Tezhip (MEKASÜDUL ELHAN – 2. Murat’a verildi)

 Tezhip Çeşitleri (ZEMİNİ BOYALI – Klasik | ZERENDEZER – Altın içinde

Altın | HALKARİ – Bezemeli | ÇİFTTAHRİR | ZEREFŞAN – Altın serpmeli)

 Osmanlı Saray üslupları (BABA NAKKAŞ | SAZ YOLU | ATAYOLU)

 Minyatür sanatkarlarına verilen isimler (NAKKAŞ | MÜSAVVİR)

Osmanlı Minyatür Sanatı

• ŞEHNAME (Padişahların tarihlerinin yazıldığı eser)
• TAKVİR (Nakkaş Osman’ın ortaya çıkardığı minyatür üslubu)
• SÜRNAME (Sünnet düğünlerinin anlatıldığı eserler)

 Ebru Malzemeleri (BOYA | TEKNE | ÖD – Renklerin birbirine karışmasını engeller | KİTRE – Suya kıvamını veren madde | FIRÇA | TARAK)

 Ayasofya cami hatibi Mehmet efendinin bulduğu ebru (HATİP EBRUSU)

 Çini sanatına verilen isimler (SIRÇA | KAŞİ)

 Toprağa madeni görünüm vermek için kullanılan Çini tekniği (PERDAH- LUSTER TEKNİĞİ)

 Çini Teknikleri (ELVAN – Çok renkli | LAKABİ – Renkli sır | SIR ÜSTÜ

| MİNAİ | KAŞİ – Düz çini | KAŞİGERİ – Mozaik çini | MERTABANİ)

 Ahşap sanatına ait 3 Teknik (OYMA/KATIA | KABARTMA | KAKMA)

 Arapların; sesle yaptıkları nağmeler    (TERENNÜM), şiirler söyledikleri nağmeler (GINÂ)

 İslam Aleminde ilk Musiki nazariyesinin sahibi (YUSUF EL KATİP)

 Musiki teorisi üzerine çalışan ilk Arap filozof (KİNDİ)

 Minarelerde ezandan ayrı olarak Allah’a yapılan dua (TEMCİD)

Tekke Musikisi Şekilleri

• DURAK (Halveti tarikatına mensup kişilerin okudukları tasavvufi güfte)
• NEFES (Bektaşi tarikatına mensup kişilerin okudukları tasavvufi güfte)
• ŞUĞUL (Kıyam zikrinde okunan Arapça güfte)

 Zikir Çeşitleri (KUUDİ | KIYAMİ | DEVRANİ – Devamlı ilerleyip dönme)

 Kolay görünmesine rağmen benzerinin söylenmesi zor olan söz  (SEHL-İ MÜMTENİ – Yunus Emre)

 Araplarla ilgili Kavim, Şehir vs. anlatıldığı eserler (AHBAR)

 Hamd ve Salat’tan sonra okunan deyim (FASLU HİTAP / AMMA BA’D)

 Esma-i Hüsna ile ilgili İlk çalışmayı yapan (İBRAHİM ŞENER)

 Türk edebiyatında en eski Siyer (TERCtiME-İ SİYERİ NEBİ – Dârir)

 Anadolu’da ilk Miraciye yazarı      (AHMEDİ)  |  En Meşhur Miraciye (MİRACU’N-NEBİ – Osman Dede)

 İlk 40 Hadis   (NEBCÜ’L  FERADİS – Mahmud b. Ali)   |  İlk Hicretname (HİCRET-İ NEBİ – Naifi)

 Fıkıh alanında ilk Manzum eser (KUDURİ TERCÜMESİ – Gülşehri)

 İlk Menakıbname (MENASİBUL ARİF – Eflaki) | Divan edebiyatında yeni bir akım (SEBKİ HİNDİ)

 Mevlana’nın eserleri (FİHİMAFİH | DİVAN-I KEBİR | MEKTUBAT)

 İlahi Türleri (AYİN – Mevlevi | TAPUĞ – Gülşeni | CUMHUR – Tekke)

 Tekke ayinlerinde belli makamlarla okunan dualar (GULBANK)

 İslam tarihinde Vakıf statüsü taşıyan ilk işlem    (SEMĞ ARAZİSİNDEKİ HURMALIK – Hz. Ömer)

 Çininin ilk uygulandığı cami (SİDİ UKBE CAMİ – Emeviler)

 İslam Edebiyatında ilk Mevlid yazarı (İBN DİHYE)

 Her yönüyle Peygamberimizi (s.a.v) konu alan ilahiler (TEVŞİH)

 Osmanlı Barok dönemi en önemli cami (NURU OSMANİYE CAMİ)

 Ebru sanatını ilk bulan ve uygulayan (HATİP MUSTAFA)

 2012 UNESCO tarafından ilan edilen yıl (ITRİ YILI)

 Çinide seramiğin üzerinde camsı görünüm kazandıran tabaka (SIR)

 Osmanlı mimarisinde sıva üzerine boya ve altın ile yapılan bezeme (KALEM İŞİ)

 Eski yazma kitaplarda yazının ve yazı etrafının ayrı renklere boyanması (AKKASE)

 Ciltte bulunan kısımlar (KAPAK | SIRT | MİKLEB – Kitapta nerede kalındığını göstermek için İşaret oluşturulan kısım | ŞİRAZE – Kitabın sırt kısmının dikilmesi | SERTAB – Miklebi sırta bağlayan kısım)

 Hokkası bulunan yazı aleti (DİVİT) | Kağıdın üzerinde düz yazılar çıkartan alet (MISTAR) | Kağıtlara sürülen koruyucu madde (AHAR)

 Maliye, Tapu vs. işlemlerde kullanılan yazı çeşidi (SİYAKAT)

 Osmanlı’nın ilk Camisi (HACI ÖZBEK CAMİ – İzmir)

 Mimar Sinan’ın eserlerinde kullandığı teknik (KAGÎR KARKAS)

 Osmanlı’nın Avrupa’ya özenerek yaptırdığı ilk eser      (DOLMABAHÇE SARAYI – Abdulmecit)

 Geometrik  şekillerin   birbirine   geçirilmesiyle    yapılan            Ahşap   sanatı                                           (KÜNDEKÂRİ) | Alçı kabartmanın renklendirilmesi (MALAKÂRİ)

 Camilerin Kıble tarafında bulunan Küçük mezarlık (HÂZİRE)

 Güneş ve Yağmurdan korumalı yürümeli bölüm (REVAK / PORTİK)

 Camilerde son cemaat yerinin dışında ek bir bölüm (SAKIF)

 Osmanlı Ebru sanatkarları (ŞEBEK MEHMED | HATİP MEHMED)

 İslam sanatının Hristiyan sanatına uygulanmış şekliyle ortaya çıkan üslub (MÜDÊJAR / MÜDECCEN)

 Fatımilerin Mısırda yaptırdığı ilk türbeler (SEBA BENAT / 7 KIZLAR)

 Memlükler zamanında   yapılan 4   mezhep  için   kurulan    ilk  medrese   (NASIRIYYE MEDRESESİ)

 HALİD B. EBUL HEYYAC   (Emeviler dönemi ilk Celî hattat yazarı / Kıble duvarına abidevi yazı yazan ilk hattat)

 HAFIZ OSMAN (Osmanlı Hat ekolünün en önemli temsilcilerinden / “Şeyh-i Sani” unvanına sahip)

 Ezân Makamları (SABA – Sabah Ezanı | UŞAK – Öğle Ezanı | RAST –

İkindi Ezanı | SEGÂH – Akşam Ezanı | HİCAZ – Yatsı Ezanı)

 Müslüman Türklerin, Mimari eserlerde genellikle yer verdikleri ortak öğe (EYVAN)

 Hem Abbasilerde hem de Karahanlılarda ortak olan türbe (KUBBET-İ SÜLEYBİYE)

 Orhan bey zamanında yapılmış olup Günümüze kadar ulaşmış Osmanlı’nın en eski medresesi (SÜLEYMANİYE MEDRESESİ)

 Mekke’de Kâbe’yi ve Medine’de Mescid-i Nebevi’yi onaran Osmanlı mimarı (SEDEFKÂR MEHMET AĞA)

 İslam’ın doğuşundan itibaren Mushaf yazımında kullanılan yazı çeşidi (KUFÎ)

 Kitap cildinin her 2 kapağından birine verilen isim  (DEFFE)  |  Değerli taşlarla bezenen cilt (MUAASA)

 Kişinin ölümünden sonra onun üstün özelliklerini anlatan eser (MERSİYE)

 İslam sanat eserlerinde 3 temel unsur (CEMAL | CELAL | KEMAL)

 Emeviler zamanında yapılmış olup Hz. İsa’nın kıyametten önce ineceğinin rivayet edildiği minare (MİNARETÜ’L BEYZA)

 Osmanlı’nın ilk külliyesi (FATİH KÜLLİYESİ) | Osmanlı’nın ilk 6 minareli camisi (SULTAN AHMED CAMİ)

  18. ve 19. yy’da Avrupa etkisiyle tabiattaki şekliyle Tezhip sanatımıza giren çiçeklerdir (ŞÜKUFE)

 Tahta, Mukavva ve Deri üzerine vernik sürülerek elde edilen cilt (LAKE)